Olesko
Na zamku oleskim, będącym siedzibą rodu Daniłowiczów, 17 sierpnia 1629 r., gdy Teofila z Daniłowiczów Sobieska bawiła u swej matki Zofii, przyszedł na świat jej drugi syn z małżeństwa z Jakubem Sobieskim, późniejszy hetman i król Polski, Jan Sobieski.
Tak matka przyszłego władcy wspominała to wydarzenie: Urodził mi się syn Jan roku 1629 dnia 17 sierpnia między godziną czternastą a piętnastą w piątek ostatniego dnia miesiąca a nazajutrz nów nastał w Olesku. Według legendy, niemowlę położono na marmurowym stole, którego blat pękł na dwoje, z czego wróżono, że narodził się mocarz.
Najstarsza wzmianka nazwy grodu – Olesko – pochodzi z 1366 r., kiedy Kazimierz Wielki odbił je rąk litewskich i przyłączył do Królestwa Polskiego. Do XVII w. zamek miał licznych właścicieli. W 1605 r. owdowiały Jan Daniłowicz, właściciel połowy zamku ożenił się z córką hetmana Zofią Żółkiewską, otrzymując w posagu drugie pół oleskiej warowni, przez co rezydencja ponownie znalazła się w rękach jednego rodu. Daniłowicz wykorzystał ten fakt, gruntownie przebudowując zamek z fortecy w rezydencję mieszkalną w stylu włoskiego renesansu. Nieregularny, zbliżony do owalu plan zamku dostosowano do ukształtowania terenu. Budowla składała się z dwóch części połączonych wieżą, z dziedzińcem wewnętrznym i głęboką studnią. Do zamku prowadziła droga na murowanych arkadach, most zwodzony i czworoboczna wieża bramna.
W 1637 r., po wygaśnięciu męskich przedstawicieli Daniłowiczów, całe dobra oleskie przeszły na Sobieskich. Nie rezydowali oni jednak na stałe w zamku, który w ciągu XVII stulecia puszczany był w dzierżawę zastawną. Dzierżawcy nie byli zainteresowani obroną zamku, który kilkakroć był plądrowany podczas walk z Kozakami oraz najazdów tatarskich i tureckich. Dopiero Jan Sobieski, już jako król Polski, odnowił wraz z żoną miejsce swoich narodzin. Przeprowadzone prace dotyczyły głównie wystroju wnętrz, zwłaszcza kaplicy zamkowej – powstały wtedy m.in. malowidła ścienne al fresco. Królowa odnowiła też ogród zamkowy oraz odmuliła zarosłe stawy.
W 1719 r. najstarszy syn Jana III, Jakub Sobieski sprzedał klucz oleski wraz z zamkiem Rzewuskim. Kolejne prace na zamku prowadził wojewoda wołyński Seweryn Józef Rzewuski. Ponownie skupiały się one na wystroju wnętrz (sztukaterie, rzeźby, malowidła ścienne). Rzewuski założył też na stokach wzgórza zamkowego park, który został m.in. ozdobiony rzeźbami dłuta Józefa Leblasa. Jednakże jego brat i sukcesor, hetman wielki koronny i kasztelan krakowski Wacław Piotr Rzewuski, przeniósł większość wyposażenia zamku do swej siedziby w Podhorcach. Od tego czasu zamek w Olesku sukcesywnie niszczał.
Pierwsze prace naprawcze i konserwatorskie rozpoczęto przy okazji dwusetnej rocznicy bitwy pod Wiedniem. Zamek został wykupiony przez Komitet Opieki nad Zamkiem w Olesku. W czasie I wojny światowej w zamku stacjonowały wojska rosyjskie, które zdewastowały jego wnętrza. W okresie międzywojennym podjęto działania budowlano-konserwatorskie, zniweczone podczas II wojny światowej. W okresie powojennym okres powojenny obiekt popadał w coraz większą ruinę. Częściowe prace renowacyjne przeprowadzono w latach 60. XX w. Obecnie zamek jest własnością Lwowskiej Galerii Sztuki, a w jego wnętrzach eksponowane są dzieła sztuki z XV–XVIII w. We wnętrzach zamku oglądać można także, niezwykle cenny dla polskiej historii, odrestaurowany przez polskich konserwatorów w latach 2007–2011 , obraz autorstwa Martino Altomontego „Bitwa pod Wiedniem”, jeden z wielkoformatowych obrazów namalowanych w 1694 r. przez artystę do Kolegiaty św. Wawrzyńca w Żółkwi.
